ویگوتسکی در رشد زبان سه مرحله را از هم متمایز می سازد: گفتار اجتماعی، گفتار خودمحورانه و گفتار درونی
ابتدا گفتار اجتماعی یا گفتار بیرونی ظاهر می گردد. نقش این گفتار کنترل رفتار دیگران است. مثلا وقتی که کودک به مادر می گوید” شیر می خواهم” یا ” بیا”، “برو” از این طریق به کنترل رفتار دیگران اقدام می کند. این نوع گفتار پیش از سه سالگی ظاهر می شود.
پس از گفتار اجتماعی گفتار خود محورانه پدیدار می شود که مرحله ی انتقالی گفتار بیرونی به گفتار درونی است. در این مرحله کودکان غالبا برای کنترل رفتارشان با خودشان حرف می زنند. برای مثال هنگام انجام کارها آنچه را که انجام می دهند به زبان می آورند. گفتار خود محورانه بین 3تا 7 سالگی رخ می دهد. اصطلاح گفتار خود محورانه از آن پیاژه است او می گفت این نوع گفتار نشان دهنده ی عدم توانایی کودک پیش عملیاتی در درک دیدگاه های دیگران است. ویگوتسکی با این اندیشه ی پیاژه که گفتار کودکان پیش عملیاتی خودمحورانه و غیر اجتماعی است شدیدا مخالف است. او می گوید کودکان این نوع گفتار را برای کنترل و هدایت رفتار خود مورد استفاده قرار دهند. و چون مطالعات صورت گرفته از نظریه ویگوتسکی حمایت می کند سخن کودکان با خودشان دیگر با اصطلاح گفتار خود محورانه معرفی نمی شود و به جای آن اصطلاح گفتار خصوصی مورد استفاده قرار می گیرد. پژوهش ها نشان داده وقتی کودکان با تکالیف دشوار سر وکار دارند یا زمانی که اشتباهات زیادی مرتکب می شوند یا موقعی که کاری انجام می دهند که برایشان گیج کننده است از این نوع گفتار بیشتر استفاده می کنند.
آخرین مرحله ی رشد گفتار، گفتار درونی است . گفتار درونی با خود سخن گفتن به طور بی صداست. با خود سخن گفتن یا گفتار درونی به اندیشه و رفتار انسان جهت می دهد و در همه ی کارکردهای عالی ذهن وجود دارد. بنا به گفته ی کرین ” ویگوتسکی معتقد بود که توانایی ما برای گفت و گو با خودمان، یعنی فکر کردن با کلمات، سهم عمده ای در انجام تفکر ما دارد ” گفتار درونی پس از 7 سالگی پدیدار می شود.
نکته:
*در نظریه ی ویگوتسکی تفکر و زبان در کودکان به صورت دو فعالیت مستقل و جدا از هم شروع می شوند. در ابتدا تفکر پیش زبانی ( پیش کلامی) یا تفکر بدون زبان و زبان پیش عقلی یا گفتار بدون تفکر وجود دارند. در کودکان خردسال مانند حیوانات تفکر بدون زبان انجام می گیرد. به عنوان مثال کوشش کودکان در ماه های اول زندگی برای حل کردن مسائلی مانند دستیابی به اشیاء و باز کردنِ در موردی از تفکر بدون زبان است. همچنین غان و غون کردن اولیه ی کودکان با هدف جلب توجه یا خوشحال کردن بزرگسالان موردی از زبان بدون تفکر است.
اشنایی با چند اصطلاح مهم در نظریه ی ویگوتسکی:
خودنظم دهی:
منظور از خود نظم دهی در این نظریه ” توانایی اندیشیدن و حل کردن مسائل بدون کمک دیگران است.”
که در سه مرحله صورت می گیرد:
1.کودک یاد می گیرد که اعمال و صداها دارای معنی اند.
2.انجام تمرین
3.استفاده از علامت برای تفکر و حل مسئله
منطقه ی تقریبی رشد:
منطقه ی رشد در نظریه ی ویگوتسکی اهمیت تعامل اجتماعی را در رشد و یادگیری نشان می دهد. پیاژه معتقد بود رشد یا تحول مقدم بر یادگیری است اما ویگوتسکی می گوید یادگیری پیش از رشد می آید.
توانایی کودک در حل مسائل به صورت مستقلانه معرف سطح کنونی رشد او و توانایی اش در حل مسائل به کمک دیگران نشان دهنده ی سطح رشد بالقوه ی اوست. منظور ویگوتسکی از منطقه ی تقریبی رشد تفاوت بین سطح کنونی یا سطح رشد واقعی کودک و سطح رشد بالقوه ی اوست. و بنا به این تعریف منطقه ی تقریبی رشد به دامنه ایی از تکالیفی گفته می شود که کودک به تنهایی از عهده ی انجام آنها بر نمی اید اما به کمک بزرگسالان یا دوستان بالغ تر از خود قادر است آنها را انجام دهد. بعضی مربیان به لحظه ایی که یک کودک یا گروهی از کودکان در آستانه ی آمادگی برای یادگیری یک مفهوم قرار دارند” لحظه آموزش پذیر ” گفته اند.
تکیه گاه سازی:
برونر یاوری و راهنمایی دیگران را تکیه گاه سازی( داربست بندی) نامیده است. تکیه گاه سازی را می توان به فرایند هدایت یادگیرنده برای گذار از آنچه اکنون می داند به آنچه قرار است یاد بگیرد تعریف کرد. در تکیه گاه سازی ابتدا معلم یا شخص دیگری که یادگیرنده را یاری می دهد سهم عمده ایی از مسئولیت را به عهده می گیرد اما به تدریج که یادگیری پیش می رود مسئولیت به یاد گیرنده واگذار می شود.
به باور ویگوتسکی انچه کودکان به کمک دیگران می توانند انجام دهند بیشتر معرف توانایی واقعی آنان است تا آنچه به تنهایی از عهده اش بر می آیند بنابراین برای شناسایی رشد کودکان باید هم سطح رشد فعلی و هم سطح رشد بالقوه ی آنان را شناخت. همچنین به کمک بازی، آموزش رسمی، و حتی کار می توان کودکان را به سطح رشد بالقوه رساند.
چد نمونه تکیه گاه سازی: الگودهی یا سرمشق دهی – بلند فکر کردن- استفاده از مواد آموزشی- استفاده از اشاره و راهنما- دادن بازخورد- استفاده ازپاداش- سازمان دهی شناختی و پرسش و پاسخ.
